1.0 Pengenalan.
Kashmir, Negeri yang mempunyai
kawasan yang berkeluasan lebih kurang 84, 258 batu iaitu antara yang terbesar
antara negeri-negeri di India.Di dalam peta, Kashmir digambarkan sebagai salah
satu lembah yang terpencil dan bergunung ganang dan terletak jauh terpencil di
pinggir turutan gunung Himalaya yang terletak tinggi di dataran benua kecil
asia selatan.Kashmir hampir menyamai keluasan negara England, Wales dan juga Scotland. Walaupun
mempunyai keluasan yang besar akan tetapi populasi penduduk negeri ini adalah
rendah, contohnya pada tahun 1921 keluasan Kashmir yang diduduki manusia ialah
hanya 39 batu persegi sahaja. Kashmir juga merupakan negeri yang bersempadanan
dengan pelbagai negara seperti Turkistan , Sinkiang di bahagian utara Tibet dan
bahagian barat bersempadanan dengan Afghanistan dan juga Pakistan.
Kashmir juga merupakan satu wilayah yang mendapat gelaran wilayah
yang tercantik di dunia. Mengikut satu catatanBernier iaituorang eropah yang
pertama memasuki Kashmir.Beliau berkata “ in truth the kingdom surpasses in
beuty all that my warmest imagination had anticipated”begitulah reaksi orang eropah yang menggambarkan betapa indahnya panorama di
Kasmir. Dari segi masyarakat, Kashmir mempunyai penduduk yang berbilang bangsa,
agama dan juga bahasa.Masyarakatnya pula terdiri daripada manusia yang tahan
lasak dan mahir dalam peperangan.Hal ini kerana sejak daripada zaman klasik
lagi bumi Kashmir tidak pernah sepi dengan peperangan dan juga pertempuran.Dari
aspek ekonomi pula negeri Kashmir merupakan negeri yang miskin dan sering
dilanda wabak serta kebuluran.Dari segi ekonomi masyarakat, kebanyakannnyaberkerja sebagai petani sebagai
mata pencarian. Itulah Kashmir,walaupun
wilayah ini terkenal dengan keindahannya dan kepelbagaian penduduktetapi sejak dahulu lagi ia tidak
pernah sepi dengan konflik dalaman serta luaran bahkan ia berterusan sehingga
hari ini.
Sebelum menjadi mangsa perebutan
kuasa-kuasa yang ada di asia selatan pada abad ke 20, Kashmir telah diperintah
oleh beberapa siri pemerintahan yang silih berganti. Fasa pertama penaklukan
yang dilakukan terhadap wilayah Kashmir ialah pada zaman Asoka dan apabila
asoka meninggal dunia, lembah itu bebas dari penjajahan. Selepas
itu lembah Kashmir menarik minat orang-orang Kushan untuk menguasai lembah itu.
Pada zaman pemerintahan orang-orang
Kushan , kahsmir telah mencapai satu tahap kegemilangannya tersendiri semasa
pemerintahan Raja Latitiya dan Avantivarman apabila Kashimir telah muncul
sebagai pusat kesenian dan ukiran .Setelah itu Kashmir telah diperintah oleh beberapa siri pemerintahan seperti
Raja-raja sikh dan juga pemerintahan Dogra. Setelah tamat pemerintahan beraja
di Kashmir maka bermulalah detik di mana Kashmir telah menjadi rebutan kuasa
luar dan dalam wilayah itu sehinggalah ke hari ini, konflik itu masih
berterusan walaupun beberapa rundingan damai telah dijalankan.Konflik di
Kashmir tercetus akibat daripada beberapa perkara yang menjadi asas atau titik
tolak kepada konflik ini.
2.0 Asas-Asas Yang Mencetuskan Konflik Di Kashmir.
Sebelum terjadinya konflik Kashmir yang lama dan berpanjangan
tersebut beberapa perkara telah dilihat menjadi asas kepada Konflik tersebut.
2.1 Negeri-negeri beraja di Jammu dan Kashmir.
Untuk memulakan perbincangan
mengenai asas-asas tercetusnya konflik di Kashmir, kita harus melihat kepada
beberapa perkara yang merupakan titik tolak kepada konflik ini antaranya ialah
berlakunya beberapa gerakan yang berunsurkan kemerdekaan untuk membebaskan
Jammu dan Kashmir setelah perpisahan Pakistan dan India.
2.2 Pemerintahan Dogra yang dibayangi pengaruh British.
Pemerintahan dinasti Dogra merupakan
pemerintah beraja yang terakhir memerintah Kashmir sebelum negeri itu
dilepaskan ke India.Pemerintahan Dogra ini bermula apabila pertukaran
pemerintahan akibat daripada tindakan dan perkidmatan yang berani yang
ditunjukkan oleh Gulab Singh semasa zaman pemerintahan Raja sikh iaitu Ranjit
Singh. Semasa pemerintahan Ranjit Singh, Gulab Singh merupakan ketua tentera
yang telah mengetuai gerakan menentang pemberontak iaitu puak Yuzafzai.Pertempuran
itu berlangsung dengan sengit dan berjaya dimenangi oleh Tentera Gulab
Singh.Akibat daripada kemenangan tersebut Gulab Singhtelah menuntut kawasan
Jammu daripada Ranjit Singh sebagai kawasan pemerintahannya. Padatahun 1846 maharaja Dogra, Gulab
Singh telah membayar Kepada British untuk menuntut hak memerintah Lembah
Kashmir sebagaimana termaktub dalam perjanjian Amritsar.
Pemerintahan Dogra tidak memberi
keselamatan dan juga keamanan kepada penduduk Kashmir.Pemerintahan yang kuku
besi, pentingkan diri dan polisi yang lebih menguntungkan diri sendiri telah
wujud dalam pemerintahan diraja Dogra. Orang-orang Pandits telah mendominasi
sistem birokrasi dan kelas pekerjaan dalam masa yang sama orang-orang masih
kekal tidak berpendidikan dan juga menghadapi masalah pengangguran. Dalam 100
tahun pemerintahan dinasti Dogra yang telah diperintah oleh empat siri maharaja
iaitu Gulab Singh, Ranbir Singh, Pratab Singh, dan yang terakhir iaitu Hari
Singh sehingga Kashmir dilepaskan kepada India.Sepanjang
Dinasti Dogra , dapat dilihat bahawa telah muncul bibit-bibit penentangan
akibat daripada penindasan dan juga diskriminasi yang dilakukan oleh pemerintah
terhadap penduduk Kashmir yang majoritinya beragama islam.
2.3 Persidangan Orang-Orang Islam 1931 dan Peranan Syeikh Abdullah.
Setelah melalui pemerintahan beraja
yang bukan dari dalam kalangan orang Islam, masyarakat muslim Di Kashmir
merasakan diri mereka ditindas oleh pemerintah sebelum ini. Hal ini ditambah
pula dengan dasar-dasar yang diperkenalkan oleh pemerintah yang berat sebelah
serta meminggirkan masyarakat muslim. Orang-orang muslim di Kashmir terbahahagi
kepada beberapa kumpulan dan setiap satunya mempunyai agenda politik yang
tersendiri. Contohnya golongan muslim pekerja inginkan keadaan pekerjaan yang
lebih baik, Golongan Muslim berpendidikan di Srinagar membentuk “Reading
Rome Party” untuk menjamin keadaan pendidikan dan pekerjaan dalam pentadbiran
negeri.Setiap kumpulan ini hanya memperjuangkan agenda mereka tersendiri dan
mereka hanya bergerak secara bawah tanah untuk mencapai objektif ekonomi dan
politik mereka.
Pada tahun 1931, ketidakpuasan masyarakat muslim terhadap
pemerintah Dogra akhirnya mencapai kemuncak apabila satu pergolakan berlaku
pada tahun 1931. Masyarakat muslim menggelarnya peperangan agama. Pergolakan itu merupakan satu titik tolak
yang menjarakkan lagi hubungan masyarakat muslim terhadap komuniti Hindu Dogra
dan Kashimiri Pandit yang menyokong Maharaja. Pada tahun 1932 masyarakat Muslim
Kashmir telah bersatu di bawah satu pertubuhan
yang digerakkan di bawah “All Jammu And Kahsmir Muslim Conference”
yang telah ditubuhkan pada tahun 1932 dan persidangan ini telah mendapat
sokongan daripada pelbagai golongan Muslim seperti bijak pandai, pedagang,
buruh industri, seniman dan petani. Antara aktivis yang terlibat dalam
penubuhan persatuan ini ialah Syeikh Abdullah dan Mirwaiz Muhammad Yusuf Shah.Mereka
ini menuntut hak yang sama rata dalam perkhidmatan awam dan penambahbaikan
dalam industri buruh untuk orang Muslim serta kemasukan orang Islam dalam
bidang ketenteraan. Dari sudut keagamaan pula mereka menuntut supaya masjid
dipulangkan kepada masyarakat Muslim dan memansuhkan undang-undang yang
melarang orang Hindu bertukar agama kepada Islam.
Konflik yang lebih buruk bermula
apabila pemerintah pada waktu itu iaitu Hari Singh berusaha untuk menghentikan
persidangan Islam tersebut dan masyarakat Muslim mula bertindak dengan keluar
ke Ziarat Dasgir Sahib di Khanyar, Srinagar.Akibat daripada tindakan daripada
orang Islam tersebut Maharaja Hari singh telah meminta bantuan ketenteraan
British untuk menyelesaikan konflik tersebut.Antara
tokoh Muslim yang menonjol dalam usaha menentang pemerintahan beraja dan
menaikkan semangat orang Islam Kashmir ketika itu ialah Syeikh Abdullah.Bekas
penuntut Universiti Aligarh ini menajdi guru Sains di Srinagar dan mula bergiat
aktif dalam penentangan apabila mewujudkan satu kumpulan belajar dan antara
topik yang menjadi perdebatan dan perbincangan ialah situasi masyarakat semasa
pemerintahan Dogra.
Syeikh Abdullah menjadi tumpuan
masyarakat Muslim apabila dia telah dipenjara atas sebab memberikan pidato
menentang kerajaan dan semasa prosiding perbicaraannya , beribu-ribu masyarakat
Muslim Kashmir telah hadir memberikan sokongan. Sumbangannya dalam menaikkan
dan menyedarkan masyarakat Muslim di Kashmir yang pada ketika itu boleh
diibaratkan sebagai “ Lembu yang dicucuk hidung” telah menyebabkan dia digelar
sebagai “Singa Lembah” oleh masyarakat Muslim Kashmir.
2.4 Penerimaan Sekularisma dalam masyarakat Muslim Kashmir.
Setelah masyarakat Muslim Kashmir terutamanya golongan Muda dan
bijak pandai menubuhkan Persidangan Muslim serta menerima penentangan British
dan juga pemerintah Dogra, akhirnya perjuangan Persidangan Muslim itu sendiri
semakin merosot. Mereka telah kehilangan sokongan orang Islam itu sendiri dan
golongan minoriti bukan Islam.Pada
Persidangan Muslim 1948 Syeikh Abdullah telah menyatakan bahawa semua
masyarakat tidak kira agama dan bangsa di Kashmir harus bersatu menentang
pemerintah yang tidak bertanggungjawab dan mereka harus melupakan ideologi
agama dalam menyelesaikan masalah ini.
Pada tahun 1939 Persidangan Muslim telah menukar namanya kepada
Persidangan Kebangsaan untuk menarik sokongan orang bukan Islam.Pengasas kepada
Pakistan iaitu Muhammad Ali Jinnah telah menegaskan bahawa orang Islam dan
orang Hindu perlu dipisahkan kepada dua negara iaitu negara Hindu dan Islam.
Oleh itu beliau telah mempelawa masyarakat muslim di Jammu dan Kashmir supaya
berada di dalam satu bendera dan juga di atas satu platform. Akan tetapi Syeikh
Abdullah tidak begitu bersependapat dengan pendapat Muhd Ali Jinnah dan
beliau lebih percaya kepada konsep
sekularisme yang dibawanya terhadap Kahsmir. Hal ini kerana Syeikh Abdullah
telah dipujuk oleh Gandhi dan juga Jawarhalal Nehru supaya tidak berkerjasama
dengan Jinnah. Oleh itu dapat dilihat bahawa pada masa itu hanya Syeikh
Abdullah sahaja pemimpin Muslim yang tidak sependapat dengan Jinnah manakala
rakannya .Syeikh Abdullah juga mengharapkan bantuan daripada mereka dan ingin
melaksanakan demokrasi yang sering dicanang oleh Nehru di seluruh negara.
Pengaruh sekularisma ini juga telah memecahkan masyarakat Muslim di
Kashmir kepada tiga iaiatu masyarakat Muslim konservatif, radikal dan
nasionalis.Hal ini telah melemahkan masyarakat Muslim itu sendiri di Kashmir.
2.5 Perjuangan untuk kebebabasan.
Selain itu kehendak Syeikh yang begitu menginginkan Kashmir sebagai sebuah negara bebas. Hal ini
terbukti dengan kata-kata yang diucapkan oleh Syeikh Abdullah contohnya
“kekejaman dogra telah merobek jiwa kita. Orang-orang Kashmir
merupakan orang-orang yang tampan.Masa ini masa untuk bergerak...kemaharajaan
bukanlah hakmilik seseorang pemerintah. Setiap lelaki, wanita dan kanak-anak
akan menjerit bebaskan Kashmir. Negara Kashmir telah menyatakan hasratnya.”
Pada Julai 1947 , Cuma sebulan sebelum pemisahan Pakistan dan
India, Mahatma Gandhi telah dapat meluangkan masa melawat Kashmir dan dia
berkata bahawa seluruh India telah menjadi gelap dan Kashmir merupakan satu
harapan yang menunjukkan keharmonian antara agama. Walaubagaimanapun, Maharaja
Hari Singh masih tidak dapat membuat keputusan untuk menyertai Pakistan atau
India sebelum British menyerahkan kuasa.
2.6 Kemerdekaan Kashmir Dan Pencerobohan Pakistan.
Setelah berlakunya perpisahan diantara India dan Pakistan , Kashmir
telah menjadi sebuah negara yang merdeka dengan harapan ianya boleh menetukan
masa depannya sendiri. Peristiwa yang berlaku pada 1947 adalah amat penting
kepada mereka membentuk fakta mengenai apa yang Pakistan dan India tawarkan
supaya masyarakat Kashmir boleh memanipulasi untuk tujuan mereka sendiri. Selain
itu setelah menimbangtara, Parti Sosialis Kashmir telah membuat keputusan
bahawa, untuk menjamin faedah kepada orang miskin dan tertindas , menyertai
Pakistan adalah diharapkan.
Hal ini juga dipersetujui berdasarkan Persidangan Kizan Masdor
yang juga bersetuju bahawa Kashmir perlu menyertai Pakistan berdasarkan hujah
bahawa Kashmir merupakan negeri yang majoriti penduduk Muslim dan sungai-sungainya
yang mengalir ke Pakistan.Setelah
itu Syeikh Abdullah dan rakan-rakannya telah mengambil langkah yang segera
apabila mengambil keputusan menandatangani perjanjian dengan Pakistan dan India
supaya masyarakat Kashmir dapat mengambil masa untuk membuat keputusan. Akan
tetapi proses secara aman ini terganggu pada 22 oktober akibat daripada sikap
tidak sabar Pakistan yang telah menakluk Kashmir daripada utara dengan
menggunakan tentera dan juga puak bersenjata yang dilengkapi dengan persenjataan
moden. pencerobohan
Pakistan bersama dengan orang-orang Pathan ini telah menyebabkan kerosakan dan
kehilangan nyawa kepada penduduk Kashmir yang tiada kelengkapan ketenteraan.
2.7 Peranan Lord Mounbattein dalam konflik India-Pakistan dan juga
Kashmir.
Antara punca bagaimana tercetusnya
konflik Kashmir ialah perana seorang Gabenor Jeneral British di India yang
lebih menyebelahi pihak India. Lord Mountbattein merupakan Viceroy dan Gabenor
Jeneral British di India. Beliau telah memulakan tugas sebagai Ganenor Jeneral
pada March 1947. Beliau memberikan peranan yang penting kepada india untuk
mendapatkan Kashmir. Mountbattein mengistiharkan pelan pemisahan india dan
Pakistan pada 3 jun 1947 pemisahan wilayah Bengal dan Punjab. Di Punjab kawasan
penduduk muslim telah diberikan kepada india supaya tiada hubungan langsung
dengan penduduk muslim di Kashmir.
Pelan untuk mendapatkan Kashmir
telah dijalankan dengan pastas dan penuh muslihat. Pada 20-24 jun beliau telah
bersegera ke Kashmir untuk menekan Maharaja Hari Singh supaya tidak
mengistiharkan pemisahan sebelum 15 ogos 1947 iaitu tarikh penyerahan kuasa
kepada India. Negeri negeri beraja harus tunduk kepada satu diantara dua kuasa
atau kekal merdeka di luar tarikh tersebut dengan menanggung risiko mereka sendiri.
Mounbatten telah cuba mendapatkan Syeikh Abdullah yang merupakan suara rakyat
Kashmir supaya dibebaskan dari penjara untuk faedah kepada India dan beliau
telah berjaya dengan rancangan ini sehingga penghujung September 1947 sebelum
drama penyertaan ke atas India diadakan pada minggu ke empat oktober 1947.
2.8 Harapan Jinnah SupayaKashmir Menyertai Pakistan.
Harapan yang menggunung Jinnah supaya setiap negeri majority muslim
menyertai Pakistan juga adalah salah satu asas kepada konflik Kashmir ini.
Pemerintah India telah mencadangkan kepada British dan juga pengasas Pakistan
iaitu Jinnah supaya negeri-negeri beraja di India supaya memutuskan masa depan
mereka sendiri berdasarkan harapan rakyat dan juga di negeri itu dan daripada
kehendak raja atau pemerintahfeudaldi negeri tersebut.
Cadangan ini tidak dipersetujui oleh British mahupun Pakistan dan
mereka berpendapat bahawa pemerintah atau raja harus membuat keputusan mengenai
penyertaan kepada kedua dua negara tersebut. Jinnah berharap supaya pemerintah
seperti Bhopal, Hyderabad dan Juganadh akan menyertai Pakistan. Jinnah juga
berharap supaya negeri Kashmir terutamanya masyarakat majoriti muslim di lembah akan bangkit menentang
Maharaja Hari Singh dan Kashmir akan menjadi entiti yang merdeka atau menyertai
Pakistan. Apabila harapan Jinnah yang menggunung itu tidak tercapai , Pakistan
telah merancang pencerobohan puak pada oktober 1947.
2.9Tindakbalas Maharaja Hari Singh Dan Campurtangan India.
Setelah berlakunya prncerobohan yang dilakukan oleh Pakistan,
Maharaja Hari Singh telah menghantar Syeikh Abdullah sebagai wakilnya ke Delhi
untuk meminta bantuan India dan menandatangani perjanjian menyertai India.Pada
awalnya India enggan memberi bantuan kecuali Kashmir bersetuju untuk
menandatangani perjanjian menyertai India. Pada hari berikutnya iaitu lima hari
sebelum penaklukan bermula, pasukan tentera India telah diterbangkan ke Bandar
Srinagar dan berlawan bersama sama penduduk tempatan Kashmir melawan penceroboh
yang telah masuk berbatu batu jauhnya ke Srinagar.Peperangan itu tidak berakhir
sehingga ke akhir 1948 dan meniggalkan negeri beraja Jammu dan Kashmir terpecah
diantara India dan Pakistan.Setelah itu Pakistan pula telah menyerahkan
sebahagiannya kawasan Kashmir kepada China.Peperangan
ini telah menyebabkan India telah membawa perkara ini ke Pertubuhan
Bangsa-Bangsa Bersatu kerana Pakistan telah menguasai 1/3 daripada wilayah
tersebut dan Jammu serta Kashmir telah terpisah.
2.10 Kemunculan Golongan Elit di Kashmir.
Pada tahun 1950, Kashmir mula
berpecah dengan sendirinya.Rasuah dan penyalahgunaan kuasa berlaku dan berlaku
konflik diantara rakyat dan juga pemerintah.Mereka yang menentangkan kerajaan
adalah golongan yang berpihak kepada Pakistan manakala pihak birokrasi berpihak
kepada India dan mereak juga digelar sebagai agen India.Mereka yang berpihak
kepada India ini terdiri daripada golongan-golongan Muslim yang kaya yang
memonopoli kekayaan di Kashmir serta membahagikan kepada saudara mara mereka.
Selain itu berlaku juga
perubahan-perubahan yang berlaku dalam sosiopolitik di Kashmir . Antara
perubahan yang paling ketara ialah
negeri tersebut telah mengubah bahasa Bahasa Urdu menjadi bahasa rasmi kerajaan
dan meninggalkan bahasa masyarakat Kashmir sendiri iaitu bahasa Kashmiri. Hal
ini telah menyebabkan pekerjaan dalam
sektor kerajaan telah dimonopoli oleh orang- orang yang mahir dengan bahasa
Urdu iaitu mereka yang terdiri daripada kerabatorang-orang kaya di Kashmir.Hal
ini mengundang rasa tidak puas hati kepada majoriti masyarakat Muslim yang
terdiri daripada golongan pekerja yang Miskin dan tertindas.
3.0 Konflik Dan Peperangan.
Setelah berlakunya kontroversi dan
permasalahan yang menyebabkan keadaan huru hara akhirnya tercetuslah peperangan
yang telah mengorbankan banyak kerosakan dan kehilangan nyawa terutamanya di
Jammu dan Kashmir.
3.1 Perang India-Pakistan I.
Pakistan dan India telah bertembung
dalam perang pertama mereka pada awal-awal penubuhan negara mereka.Hal ini
disebabkan oleh kontroversi penyertaan Jammu dan Kashmir.Pakistan telah
menunjukkan rasa kebimbangan terhadap dasar India terhadap Kashmir . Apabila “
Radcliffe Boundary Commission” yang berperanan dalam membahagikan batas dan
sempadan kedua –dua negara telah memberikan Gurdaspur, iaitu sebuah daerah yang
penduduknya majoriti Muslim yang telah telah memisahkan Punjab daripada Jammu
dan Kashmir kepada India.
3.2 Perang India-Pakistan II.
Pada September 1965, Pakistan telah
pergi berperang dengan India untuk mendapatkan Kashmir buat kali kedua.Beberapa
faktor yang telah menyebabkan perang yang pendek tetapi menumpahkan darah yang
banyak.Pada tahun 1960 pembuat dasar Pakistan percaya bahawa UNtelah
hilang minat terhadap persoalan Kashmir.Pada sudut pandangan Pakistan terdapat
bukti-bukti yang menunjukkan bahawa India telah merancang untuk menggabungkan Jammu
dan Kashmir sepenuhnya ke dalam Kesatuan India.New Delhi telah dikhuatiri
melanggar autonomi yang termatub dalam artikel 370 dalam “India Constitution
yang telah memberikan status istimewa untuk Jammu dan Kashmir.
3.3 Perang Kashmir III
Pada disember 1971 tercetus perang
yang ketiga diantara india dan Pakistan. Pada perang kali ini India telah
mendapat kemenangan besar terhadap Pakistan.Pakistan pula mengalami kekalahan
yang teruk di timur Pakistan iaitu sekarang dikenali sebagai Bangladesh.India
dalam situsi yang baik untuk merampas beberapa kawasan yang strategik milik
Pakistan.Peperangan ini juga telah menyenanan termeterainya perjanjuan Simla
diantara Pakistan dan juga India untuk memulihkan keadaan .Dalam masa yang
sama, Kashmir masih lagi terpisah kepada dua iaitu sebelah Pakistan dan juga
India dengan kawalan sempadan yang ketat antara kedua belak pihak.
Kesimpulan.
Konflik Kashmir telah banyak membawa
kerosakan dan kerugian kepada pihak yang terlibat seperti Pakistan dan juga
India.Kerosakan dan kerugian yang teruk juga berlaku terutamanya kepada negeri
Kashmir itu sendiri yang huru-hara akaibat daripada konflik yang berlaku
ini.Untuk meredakan Konflik ini beberapa jalan penyelesaian dan juga jalan
damai telah dilaksanakan oleh kedua-dua belah pihak samaada India dan juga
Pakistan. Antara perjanjian damai yang dimeterai oleh kedua belah pihak ialah
perjanjian Simla yang telah mewujudkan kawalan sempadan antara kuasa besar asia
selatan tersebut.Konflik ini masih belum dapat diselesaikan sepenuhnya sehingga
sekarang walaupun beberapa jalan damai telah dilakukan oleh banyak pihak.
Bibliografi.
Victoria Schofield, Kashmir In Conflict: India , Pakistan And
The Unending War, New York: I.B
Tauria & Co Ltd, 2003.
Vivek Chadna, Low intensity conflicts in India: an analysis, New Delhi: Sage Pvt Ltd , 2005.
Mridu Rai, Hindu rulers, Muslim
subjects: Islam, rights, and the history of Kashmir , United Kingdom: C Hurst , 2004.
Navinita Chadha Behera,Demystifying
Kashmir, New delhi: Dorling Kindersly (India) Pvt Ltd,2006.
Alastair Lamb, Kashmir A Disputed Legacy 1846-1990, Karachi:
Oxfort Universiti Press, 1992.K.L Kalla, Eminent Personalities Of Kashmir, New
Delhi: Discovery Publishing House, 1997.
Sr Bakshi , Kashmir Political Problems, New Delhi: Sarup And Sons,
1997.
Josef Korbel ,Excerpts
from Danger In Kashmir, USA: Oxford University Press, 2002.
Robert Wirsing, India, Pakistan, and the Kashmir
Dispute: On Regional Conflict and Its Resolution, USA: Palgrave Macmillan ,
1998.
J.N Dixit, India-Pakistan In War &Peace , London: Routledge,
2002.
Kulwant Rai gupta, India-Pakistan Relations with Special
Reference to Kashmir, New delhi: Atlantik Publisher, 2003.
Artikel.
Priyanka Bakaya and Sumeet Bhatt, Kashmir Conflict: A Study Of
What Let The Insurgency In Kasmir Valley And Its Propose Future
Solutions.
Brigadier ( R ) M. Syafie Khan, Kashmir, The Accession To India:
A Fraud.
Kashmir: The View From Islamabad , ICG Asia Report N°68, 4 December 2003.
Sebarang bentuk plagiarisme adalah dilarang. Ini adalah hasil tulisan penulis berdasarkan beberapa sumber rujukan yang diperoleh secara ilmiah.